Onlangs kreeg ik een prentbriefkaart in handen (afgestempeld op 25 juli 1927) met daarop een gedenksteen, met als opschrift “Putterkoppel tusschen Elspeet en Vaassen”. Tevens staat er op de voorkant een dichterlijke tekst:

In ’t hart van dit hoogopgaand bos ligt een kuil,
Misschien eenmaal voor rechtspraak verloren
Of wel tot een plek waar de maalmannen mond
Zich op ’t stuk van bebossching deed horen.
Den lande tot heil ook door hun overleg
Werd ontginning verbreid of geboren.
Dr. E. LAURILLARD.

Langs de weg van Niersen naar Uddel ligt een vroegere leemkuil genaamd de Putterkoppel. Vroeger gebruikte men de leem voor het bakken van stenen, het vervaardigen van aardewerk en urnen, maar ook werd het leem gebruikt voor het verharden van wegen. Onder in de kuil staat tegenwoordig water, en lest het wild haar dorst op deze plek.

De naam Putterkoppel wordt als volgt verklaard:
Putter = Put
Koppel = Gemeenschappelijk land

De naam is dus een gemeenschappelijke kuil met een put.

Op de voorkant van de gedenksteen staat dus “Putterkoppel”, maar op de achterkant staat “Het Vreebos werd door H.M. de Koningin aangekocht in Mei 1907”:

Koningin Wilhelmina heeft het Kroondomein in haar regeerperiode aanmerkelijk uitgebreid. Als onderdeel van die uitbreiding kocht ze rond Niersen grote stukken land, die ze vervolgens liet bebossen. Het Vreebos was een bestaand stuk bos temidden van grote stukken heide die er destijds waren. In de tijd van Koningin Wilhelmina was de Putterkoppel nog geen moddergat, maar een kuil die keurig werd aangeharkt.

Vroeger stonden in de Putterkoppel een Koepel en een schuurtje. De Koepel is vaak door Koningin Wilhelmina bezocht. In het juni nummer van Vaassens Vooruitgang uit 1926 wordt de volgende beschrijving gegeven:

…en ge staat opeens in een boschje van hoog opgaande beuken,
onder welks lommer ge een tweetal koepelvormige reuzenprieelen
ontdekt. ’t Eene is voor de Kon. Familie als deze hier komt vertoeven
en ’t andere voor de paarden van Hare Majesteit. Een opschrift op een
daar geplaatste steen verkondt den bezoeker ’t ontstaan van dit
lieflijkst aller plekjes in den omtrek.

Rond 1957 liet Koningin Wilhelmina de koepel herstellen. De houten koepel was zeskantig, met zware eiken palen op de hoeken met daaraan de horizontale latten. Op de latten was hei gebonden. Het dak was gemaakt van hei, dat met leem werd afgedicht. In het huisje zaten deuren en kleine raampjes. Binnen waren langs de zijkanten bankjes aangebracht. Nadat de koepels na het overlijden van Koningin-moeder Wilhelmina (28-11-1962) enkele malen waren vernield werden ze kort daarna afgebroken.

Oude Historie:

De maalmannen zijn de geërfden van het Niersense boerregt. Deze mensen bestuurden de marke van Niersen en hadden daarbij vergaande rechten. De hei speelde hierin een belangrijke rol. Een mogelijk bewijs van vroegere volksofferfeesten werd in 1844 door boswachter H. Vis geleverd, toen hij leem groef in de kuil. Hij vond verscheidene lange, ronde en platgedrukte leemballen, die werden onderzocht door apotheker Geerts uit Leiden. Deze verklaarde dat deze geen natuurlijke oorsprong hadden, maar dat deze door mensen waren gemaakt. Een van leem, kiezel en zand gemaakt doodshoofd was een opmerkelijke vondst. In de schedel bevond zich een ronde opening. Mogelijk is dit ook een ritueel voorwerp.

Lokatie:

De Putterkoppel is te vinden door vanaf Vaassen de Elspeterweg te volgen tot over de Galgenberg. Daarna de eerste weg links. Na enkele bochten in deze weg ziet u de Putterkoppel aan de linkerkant. Deze route is niet per auto of motor te bereiken. GPS-locatie: +52° 16' 25.54" noord en +5° 52' 1.60" oost. (52.27376N en 5.86711E)

Bronnen:

Aantekeningen Kamper, 1967.
Handel en wandel op de Noord-Veluwe tussen prehistorie en historie, C.A. van Baarle, 1989.
Ampt Epe 6, binnenkant kaft, oktober 1965.
Ampt Epe 50, pagina 29-43, G.S. van Lohuizen, maart 1980.
Ampt Epe 67, pagina 3-16, C.A. van Baarle, juni 1984.
Ampt Epe 127, pagina 6-11, Harry Bouman, juli 1999.
Ampt Epe 137, pagina 16-22, Harry Bouman, december 2001.
Website: Wim van ‘t Einde, www.wimvanteinde.nl.

Prentbriefkaart:

Uitgave: G. Dijkgraaf, Elspeet.

Gelopen: Ja.

Postzegel: Vliegende duif 2 cent, oranje.

Op de tweede prentbriefkaart ziet u één van de huisjes waarover in bovenstaande artikel wordt gesproken. Op de voorkant staat dan Putterkoppel - Vaassen. Deze prentbriefkaart is duidelijk van een latere tijd. Waarschijnlijk zo tussen 1935 en 1940.

Uitgave: R.A. Visser

Gelopen: Nee.